Ελλάδα, 2021 : Βασιλική, Κωνσταντίνα, Καρολάιν, Ελένη, Γαρυφαλλιά, Ανίσα, Μαρία, 55χρονη από Θεσσαλονίκη, Σταυρούλα, Μόνικα, Δώρα, 75χρονη από Αργολίδα, Νεκταρία, 48χρονη από Θεσσαλονίκη, Ελόνα, Τζεβριέ, 2η 55χρονη από Θεσσαλονίκη.
Το 2022, όπως και τα τελευταία χρόνια, βλέπουμε να βγαίνουν στο φως της δημοσιότητας και να απασχολούν την κοινωνία οι δολοφονίες γυναικών, που συνήθως διαπράττονται από νυν ή πρώην συντρόφους ή αρσενικά μέλη της οικογένειάς τους. Τους πρώτους 7 μήνες του 2022 είχαμε 12 γυναικοκτονίες. Μέσα στον Αύγουστο διαπράχθηκαν άλλες τρεις με τελευταία τον Σεπτέμβριο, όπου είχαμε την διπλή δολοφονία μητέρας και παιδιού. Ανά τον κόσμο, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ δολοφονούνται κατά μέσο όρο 137 γυναίκες κάθε μέρα, απλά επειδή είναι γυναίκες. Άξιο απορίας είναι το ότι μετά από όλα αυτά υπάρχει ακόμα έντονος διάλογος για το εάν πρέπει ή όχι να κατοχυρωθεί ο όρος γυναικοκτονία.
Το φεμινιστικό και γυναικείο κίνημα τα τελευταία χρόνια αγωνίζεται ώστε να κατοχυρωθεί ο όρος γυναικοκτονία στον ελλαδικό χώρο, τόσο κοινωνικά όσο και νομικά. Ο όρος αυτός υποδηλώνει την ανθρωποκτονία γυναικών από άνδρες, επειδή είναι γυναίκες. Οι γυναικοκτονίες δεν είναι δυστυχώς ένα καινούριο φαινόμενο, αλλά είναι μια συνθήκη που λάμβανε χώρα στον ελλαδικό χώρο διαχρονικά. Οι γυναικοκτονίες όμως βαφτίζονταν εγκλήματα πάθους- εγκλήματα τιμής- εγκλήματα αντιζηλίας- οικογενειακές τραγωδίες, με τα θύματα πάντα να είναι γυναίκες. Η δημόσια έκταση που έπαιρναν αυτές οι δολοφονίες ήταν συνήθως μικρή και «φυλασσόταν» ως κοινό μυστικό εντός των κλειστών κοινωνιών σε πόλεις και χωριά. Πλέον προκύπτει επιτακτική ανάγκη να καθιερωθεί ο όρος γυναικοκτονία έτσι ώστε τα εγκλήματα αυτά όχι μόνο να οριοθετηθούν νομικά, αλλά και να αντιμετωπιστούν αυτές οι δολοφονίες ως ένα ξεκάθαρο κοινό φαινόμενο, να καταγραφούν οι δολοφονίες και να γίνει ορατή η έκταση του φαινομένου αυτού. Να εντοπιστούν τα αίτια που οδηγούν στα αποτρόπαια αυτά εγκλήματα εις βάρος των γυναικών και να ληφθούν μέτρα για την αποτροπή τους.
Οι λόγοι που οδηγούν στα εγκλήματα αυτά μπορεί να ποικίλουν, η ρίζα τους όμως είναι κοινή. Μιλάμε για την κορύφωση της κοινωνικά ανεκτής βίας, που προκύπτει από την νοοτροπία της αντρικής υπεροχής και της αντίληψης των γυναικών ως κτήμα. Η μια περίπτωση γυναικοκτονιών είναι η δολοφονία των γυναικών από τους συντρόφους τους, πρώην ή νυν. Τις περισσότερες φορές οι σχέσεις τους είναι ήδη κακοποιητικές είτε με σωματική είτε με ψυχολογική βία. Βία η οποία κορυφώνεται καταλήγοντας στη γυναικοκτονία, όταν οι γυναίκες αποφασίζουν να απεμπλακούν από αυτήν την σχέση. Όσον αφορά τον αντίλογο, που μιλά για «κοινές δολοφονίες» στις σχέσεις, αξίζει να σημειωθεί ότι το 40% των γυναικών που έχουν δολοφονηθεί, έχουν χάσει τη ζωή τους από τα χέρια των συντρόφων τους, ενώ μόλις το 6% ήταν οι άντρες θύματα των γυναικών τους. Μια ακόμη συχνή αιτία γυναικοκτονίας, είναι αυτή που έχει ως κίνητρο την σεξουαλική κακοποίηση των γυναικών. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο θύτης επιλέγοντας τυχαία τα θύματά του, ακολουθεί το μοτίβο του βασανισμού και έπειτα της δολοφονίας του θύματος. Επίσης δεν είναι λίγες οι γυναίκες που δολοφονούνται για λόγους «τιμής». Ακόμα και στις μέρες μας δεν είναι λίγες οι γυναικοκτονίες που διαπράττονται από τα αρσενικά μέλη της οικογενείας επειδή θεώρησαν ότι το θύμα έχει ατιμάσει την οικογένειά της με τις επιλογές της (π.χ. η επιλογή συντρόφου που μπορεί να είναι άτομο άλλης εθνικότητας, τάξης ή του ίδιου φύλου), όπως συνέβη με την Αγγελική Πέτρου στην Κέρκυρα, την οποία ο πατέρας της δολοφόνησε επειδή είχε ερωτική σχέση με αλλοδαπό. Λιγότερο ορατές είναι οι γυναικοκτονίες που διαπράττονται στα πλαίσια του οργανωμένου εγκλήματος και της εμπορίας γυναικών, οι οποίες δεν φτάνουν ποτέ στο φως της δημοσιότητας. Σε αυτές τις περιπτώσεις πελάτες ή μαστροποί δολοφονούν τα θύματά τους όταν δεν καλύπτονται οι ανάγκες τους, αντιμετωπίζοντάς τες ως «εμπόρευμα». Με την ίδια λογική, βλέποντας δηλαδή τη γυναίκα ως αντικείμενο προς χρήση, οι μητέρες δολοφονούνται από τους γιούς τους στα πλαίσια της πατριαρχίας, επειδή θεωρούν πως δεν ανταποκρίνονται στο ρόλο που τους έχει αποδοθεί ως «φροντίστρια/ τροφός». Τέλος, ένα από τα πιο συχνά και αποτρόπαια εγκλήματα πολέμου είναι οι βασανισμοί και οι δολοφονίες γυναικών κατά τις ένοπλες συγκρούσεις/συρράξεις, οι οποίες ως στόχο έχουν όχι μόνο τα ίδια τα θύματα καθαυτά, αλλά αποτελούν και ένα μέσο τιμωρίας και ατίμωσης των αντρών εχθρών.
Ποια είναι όμως η στάση της κοινωνίας σε αυτά τα εγκλήματα κατά των γυναικών; Αυτό που γίνεται συνήθως είναι να προκαλείται ένα αρχικό σοκ και αποτροπιασμός για το έγκλημα. Έπειτα ξεκινά να δουλεύει ο μηχανισμός κατηγοριών, ο οποίος κατευθύνεται όχι μόνο απέναντι στον δράστη, αλλά ακόμα και απέναντι στα ίδια τα θύματα ή και στα συγγενικά τους πρόσωπα. Δυστυχώς, ήταν αρκετές οι περιπτώσεις στις οποίες με άμεσο ή έμμεσο τρόπο κατηγορήθηκε το ίδιο το θύμα για την κατάληξη του, με την αβίαστη έκφραση απόψεων όπως «γιατί δεν έφυγε νωρίτερα;», «μήπως κι εκείνη τον προκάλεσε με την συμπεριφορά της;», «γιατί επέλεξε να συνάψει σχέσεις μ’ αυτόν τον άνθρωπο;», «τι δουλειά είχε να γυρνά μόνη της τέτοια ώρα;», «γιατί ήταν σ’ αυτό το μέρος;» , «γιατί φορούσε αυτά τα ρούχα;» και ούτω καθεξής. Τέτοιες απόψεις εμπεριέχουν τον μισογυνισμό που γεννά η πατριαρχία, η οποία πάντα θα προσπαθεί να δημιουργεί ευθύνες και ενοχές στις γυναίκες , ώστε να μπορεί να τις ελέγχει και να τις καταπιέζει ηθικά, οικονομικά, και σωματικά. Σε αυτό τον κύκλο κατηγοριών η κοινωνία εμπλέκει πολλές φορές ακόμα και τις θηλυκές μορφές της οικογένειας του δράστη, κατηγορώντας συνήθως τις μητέρες των δραστών, με το σκεπτικό ότι οι ίδιες φταίνε που «δεν μεγάλωσαν σωστά τους γιούς τους», που «δεν τους έμαθαν να σέβονται τις γυναίκες» και ότι εκείνες ευθύνονται για την κακοποιητική συμπεριφορά τους. Σύνηθες είναι πλέον να βλέπουμε συνθήματα του τύπου «μητέρες μορφώστε τους γιούς σας», με την «μόρφωση» να αποτελεί άλλη μια ευθύνη που βαραίνει εξ ολοκλήρου τις γυναίκες.
Για να δούμε όμως τι γίνεται και με την κρατική διαχείριση των καταγγελιών που καταθέτουν πολλές φορές τα θύματα, πριν την γυναικοκτονία τους. Αυτός ο ιστός τον οποίο πλέκουν δικαστήρια-αστυνομία-ΜΜΕ δεν λειτουργεί για να προστατέψει τις θηλυκότητες. Τα παράβολα για ασφαλιστικά μέτρα αγγίζουν εξωφρενικά ποσά ενώ στη πράξη δεν προσφέρουν καμία ουσιαστική προστασία. Οι καταγγελίες για κακοποιήσεις καταλήγουν στα συρτάρια αρχείων των δικαστικών αρχών, ενώ οι θύτες δέχονται μόνο μια επίπληξη, χωρίς ουσιαστικά να αναλαμβάνει κάποια κρατική αρχή την αναμόρφωση του θύτη και την προστασία της επιζώσας. Παράλληλα, θηλυκότητες που απευθύνθηκαν σε τοπικά αστυνομικά τμήματα για την προστασία τους από τους θύτες αλλά και για καταγγελία των θυτών τους δεν βρήκαν καμία απολύτως στήριξη. Ας μην ξεχάσουμε και την περίπτωση της γυναικοκτονίας της 41χρονης Ελεονόρας στην Ζάκυνθο, που στις 21:00 κατήγγειλε τον σύζυγό της για ενδοοικογενειακή βία στο αστυνομικό τμήμα και στις 22:30 γύρισε σπίτι της, όπου και ο δράστης τη δολοφόνησε. Όσον αφορά το ρόλο των ΜΜΕ, αυτά, λειτουργώντας ως «πλυντήρια», δίνουν βήμα σε κάθε είδους σεξιστή να εκφράζει απόψεις προσβλητικές και επικίνδυνες, όπως έγινε τον Ιούνιο του 2021 με την γυναικοκτονία της Καρολάιν , όταν ο Μπαλάσκας, ένας μπάτσος που συχνά σουλατσάρει στα ΜΜΕ, βρέθηκε να δίνει οδηγίες στους επίδοξους γυναικοκτόνους για το πώς να γλιτώσουν χρόνια φυλάκισης μετά από μια γυναικοκτονία.
Τέλος, θα θέλαμε να επισημάνουμε το έντονα ταξικό πρόσημο που υπάρχει στις περιπτώσεις κατά τις οποίες μια γυναίκα δεν έχει την οικονομική ανεξαρτησία για να μεγαλώσει τα παιδιά της, κάτι που πολλαπλασιάζει την δυσκολία του να καταφέρει να δραπετεύσει από την κακοποιητική σχέση. Δεν είναι λίγες εκείνες οι ιστορίες θηλυκοτήτων, που οι κακοποιητές τους δεν τους επιτρέπουν να εργασθούν. Έτσι, δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο η θέση των θυμάτων, τα οποία δεν έχουν την δυνατότητα ούτε να προσφύγουν στην δικαιοσύνη, ούτε να απομακρυνθούν από την κακοποίηση.
- Είναι σημαντικό να κατοχυρωθεί πρωτίστως κοινωνικά αλλά και νομικά ο όρος γυναικοκτονία, ώστε να αναγνωριστεί ως ξεχωριστό αδίκημα η θανάτωση γυναικών ως αποτέλεσμα έμφυλης βίας και να οριοθετηθεί νομικά το έγκλημα. Δεν τρέφουμε αυταπάτες ότι η μεγαλύτερη ποινή θα αποτρέψει τις γυναικοκτονίες, αλλά είναι σημαντικό να διαδοθεί το μήνυμα ότι η βία κατά των γυναικών δεν είναι αποδεκτή και δεν μένει ατιμώρητη. Επίσης, με την καθιέρωση του όρου μπορούμε να εστιάσουμε περισσότερο στην πρόληψη, ενημέρωση και καταπολέμηση της έμφυλης βίας.
- Η κακοποίηση και η βία επαναλαμβάνονται, οι κακοποιητές συνήθως δεν σταματούν στη μία φορά. Αυτό που παρατηρείται είναι η κλιμάκωση στη βία, η οποία μπορεί να ξεκινήσει από «αθώα» στερεότυπα με βάση το φύλο και τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία, να εξελιχθεί σε λεκτική/ψυχολογική βία -πολλές φορές και μέσω εκφοβισμού του θύματος- έπειτα σε σωματική βία και σεξουαλική κακοποίηση και να φτάσει έως την γυναικοκτονία. Για εμάς έχει σημασία να αντιμετωπίσουμε την έμφυλη βία από τη βάση της, από τις βαθιά δηλαδή εδραιωμένες πατριαρχικές αντιλήψεις που έχουν ενσταλαχτεί στην κοινωνία. Για την αποτροπή αυτών των εγκλημάτων εμείς θεωρούμε πως κρίνεται απαραίτητη η ανάλυση της διάστασης των έμφυλων ρόλων στην καθημερινή ζωή και η προσπάθεια να καταρρίψουμε όλα τα έμφυλα πρότυπα, που θέτουν τις θηλυκότητες σε δεύτερη μοίρα και τους άντρες στο κέντρο της εξουσίας.
- Οι γυναίκες οι οποίες δολοφονούνται, διανύουν μια μακρά διαδρομή καταπίεσης, πριν γίνουν θύματα στο τελευταίο σκαλί μιας πυραμίδας βίας. Για να αποτρέψουμε το να γίνουν ένας αριθμός στη λίστα με τις δολοφονημένες γυναίκες, κρίνουμε αναγκαία τη δημιουργία και ύπαρξη δομών που θα προστατέψουν τις θηλυκότητες που έχουν βιώσει κακοποίηση. Οι δομές αυτές θα έπρεπε να περιλαμβάνουν ξενώνες φιλοξενίας, συμβουλευτικά κέντρα -τόσο για τις ίδιες όσο και για τα παιδιά τους- αλλά και να προνοήσουν για την ένταξη της κάθε επιζώσας στην αγορά εργασίας ή την οικονομική τους στήριξη.
- Σε αυτό το σημείο θα θέταμε ως στόχο την συλλογικοποίηση των θηλυκοτήτων, είτε σε ομάδες γυναικών, είτε σε φεμινιστικές συλλογικότητες. Η ύπαρξη αυτών των μορφωμάτων θα μπορέσει τόσο να στηρίξει θηλυκότητες που έχουν υποστεί έμφυλη βία, όσο και στην καταπολέμηση της βίας αυτής. Μέσω της συλλογικοποίησης οι θηλυκότητες ενδυναμώνονται και οχυρώνονται απέναντι στην καθημερινή επίθεση που βιώνουν από το κράτος, το κεφάλαιο και την πατριαρχία. Η αποδόμηση της πατριαρχικής κοινωνίας θα γίνει μέσω του προσδιορισμό των καταπιέσεων που βιώνουμε και την μορφή που αυτές λαμβάνουν στην καθημερινή ζωή , καθώς και μέσω των συλλογικών αγώνων μας. Η αποτροπή των γυναικοκτονιών θα γίνει εφικτή μέσω της κατάρριψης των έμφυλων ρόλων που έχει ορίσει η κάθε είδους εξουσία -κρατική ή θρησκευτική- και μέσω της χειραφέτησης των γυναικών και των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων.
για επικοινωνία με την συλλογικότητα :
https://rabbiaviola.blackblogs.org/
elfem@espiv.net