“Προσπαθώ ακόμη, ειλικρινά, να ξεφορτωθώ την πατριωτική προδιάθεση”, αστειεύεται ο ακτιβιστής Ahmad Nimer, καθώς μιλάμε έξω από ένα καφέ στη Ραμάλα. Το θέμα της συζήτησής μας μοιάζει αδιανόητο: Πώς είναι το να ζεις ως αναρχικός στην Παλαιστίνη. “Σε μια αποικιοκρατούμενη χώρα, είναι πολύ δύσκολο να πείσεις τους ανθρώπους για μη-εξουσιαστικές, μη κρατικές λύσεις. Συναντάς, λίγο ως πολύ, μια αυστηρά αντιαποικιοκρατική -συχνά στενά πατριωτική- νοοτροπία”, λέει αποθαρρυμένος ο Nimer. Πράγματι, οι αναρχικοί στην Παλαιστίνη είναι προς το παρόν σχεδόν αόρατοι. Παρά τη μεγάλη δημοσιότητα που παίρνουν οι δράσεις των αναρχικών (σε όλο τον κόσμο, αλλά και των Ισραηλινών αναρχικών), οι ίδιοι οι Παλαιστίνιοι δεν φαίνεται να γνωρίζουν πολλά για τον αναρχισμό.

“Οι τρέχουσες συζητήσεις των αναρχικών εστιάζουν περισσότερο στο θέμα της εξουσίας: Απορρίπτουν την εξουσία από τα πάνω, για χάρη τού αυτεξούσιου ατόμου. Όταν μιλάει κανείς για τον αναρχισμό ως πολιτική έννοια, τον ορίζει ως απόρριψη του κράτους”, λέει ο Saed Abu-Hijleh, λέκτορας ανθρωπογεωγραφίας στο πανεπιστήμιο της Ναμπλούς. “Μιλάει για ελευθερία και αυτοοργάνωση της κοινωνίας, χωρίς την παρέμβαση του κράτους”. Πώς θα μπορούσαν, ωστόσο, άνθρωποι που δεν έχουν δικό τους κράτος να ενδιαφερθούν για τον αναρχισμό, για ένα σύνολο αντιλήψεων που έχουν ως προϋπόθεσή τους την αντίθεση σε κάποια μορφή κράτους;

Στην Παλαιστίνη, ο αγώνας του λαού είναι πολύ συχνά -λόγω παράδοσης- αυτοοργανωμένος. Παρότι δεν χρησιμοποιείται ο όρος ‘αναρχισμός’, “οι άνθρωποι αυτοοργανώνονται οριζόντια και μη-ιεραρχικά σε όλη τους τη ζωή”, λέει η Beesan Ramadan, μία ακόμη ντόπια αναρχική, η οποία περιγράφει τον αναρχισμό ως ‘τακτική’, αλλά αμφισβητεί την ανάγκη να μπει μια ταμπέλα. Και συνεχίζει: “Είναι ήδη εκεί, στην κουλτούρα μου και στον τρόπο που λειτουργεί ο ακτιβισμός των Παλαιστινίων. Στην πρώτη Ιντιφάντα, για παράδειγμα, όταν καταστρεφόταν το σπίτι κάποιου, ο κόσμος -αυθόρμητα σχεδόν- οργανώνονταν για να το ξανακτίσουν. Όντας Παλαιστίνια αναρχική, επιθυμώ να ξαναγυρίσουμε στην κληρονομιά της πρώτης Ιντιφάντα. Δεν ήταν απόρροια κάποιας πολιτικής απόφασης. Ήταν ενάντια στη θέληση της PLO. Ο Γιασέρ Αραφάτ διακήρυξε την ανεξαρτησία τον Νοέμβρη του 1988 -ενώ η πρώτη Ιντιφάντα ήδη είχε ξεκινήσει τον Δεκέμβρη του 1987- για να υφαρπάξει τα κέρδη της πρώτης Ιντιφάντα”, λέει η Ramadan.

Το θέμα της Παλαιστίνης έγινε ακόμη πιο περίπλοκο της τελευταίες δεκαετίες. Η -σε μεγάλο βαθμό- οριζόντια αυτοοργάνωση της πρώτης Ιντιφάντα, εκτοπίστηκε το 1993 με την υπογραφή της Συμφωνίας του Όσλο και την ιεραρχική Παλαιστινιακή Αρχή που δημιουργήθηκε. “Τώρα, εδώ στην Παλαιστίνη”, παρατηρεί η Ramadan, “δεν υπάρχει η έννοια της εξουσίας στην οποία άλλοι άνθρωποι αντιστέκονται… Έχουμε την Παλαιστινιακή Αρχή και την ισραηλινή κατοχή, και οι προτεραιότητές μας είναι πάντοτε μπερδεμένες. Η Παλαιστινιακή Αρχή και οι Ισραηλινοί βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο, γιατί η Παλαιστινιακή Αρχή είναι ένα εργαλείο των Ισραηλινών για την καταπίεση των Παλαιστινίων”.

Ο Nimer συμφωνεί κι αυτός με αυτή την άποψη, λέγοντας ότι αυτό πλέον είναι πολύ διαδεδομένο και πολλοί βλέπουν την Παλαιστινιακή Αρχή ως ένα “υποκατάστατο κατοχής”.

“Το να είναι κανείς αναρχικός, δεν σημαίνει ότι πρέπει να κρατάει τη μαυροκόκκινη σημαία, ή να υπάρχει μπλακ μπλοκ”, επισημαίνει η Ramadan, αναφερόμενη στην καθιερωμένη αναρχική πρακτική στις διαδηλώσεις, με τα μαύρα ρούχα και τα καλυμμένα πρόσωπα. “Δεν θέλω να μιμηθώ τον αναρχισμό κάποιας ομάδας της Δύσης… δεν πρόκειται να είναι αποτελεσματικός εδώ, γιατί χρειάζεται να αλλάξει όλη η αυτοσυνείδηση των ανθρώπων. Οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν αυτή την έννοια”. Ωστόσο, η Ramadan πιστεύει ότι η μικρή ορατότητα των Παλαιστίνιων αναρχικών, το ότι οι Παλαιστίνιοι δεν γνωρίζουν τι είναι αναρχισμός, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι ότι υπάρχουν λίγοι αναρχικοί. “Πιστεύω ότι υπάρχουν αρκετοί αναρχικοί στην Παλαιστίνη”, τονίζει, παρόλο που μετά παραδέχεται ότι, “…κατά κύριο λόγο, όμως, προς το παρόν πρόκειται για ατομικές πεποιθήσεις – παρόλο που συμμετέχουμε σε δράσεις με το δικό μας τρόπο”.

Αυτή η απουσία ενιαίου αναρχικού κινήματος στη Παλαιστίνη μπορεί να είναι και απόρροια του γεγονότος ότι οι Δυτικοί αναρχικοί δεν εστίασαν ποτέ την προσοχή τους στην αποικιοκρατία. “[Οι Δυτικοί αναλυτές] δεν είναι ανάγκη να το κάνουν”, υποστηρίζει η Budour Hassan (1), ακτιβίστρια και φοιτήτρια νομικής. “Ο δικός τους αγώνας ήταν διαφορετικός”. Ο Nimer προσθέτει επίσης: “Για έναν αναρχικό, στις ΗΠΑ, η απαλλαγή από την αποικιοκρατία μπορεί να συμπεριλαμβάνεται στον αντεξουσιαστικό αγώνα˙ για μένα, είναι απλώς αναγκαιότητα”.

Είναι σημαντικό το ότι η Hassan επεκτείνει τη δικιά της αντίληψη για τον αναρχισμό πέρα από τις θέσεις απλώς ενάντια στο κράτος, ή την αποικιοκρατική εξουσία. Αναφέρει τον Παλαιστίνιο μυθιστοριογράφο αραβικής καταγωγής Ghassan Kanafani (2), επισημαίνοντας ότι, παρότι εναντιώθηκε στην ισραηλινή κατοχή, “…εναντιώθηκε επίσης στις πατριαρχικές σχέσεις και τους αστούς. Γι’ αυτό πιστεύω ότι εμείς οι Άραβες αναρχικοί -από την Παλαιστίνη, την Αίγυπτο, τη Συρία, το Μπαχρέιν- πρέπει να αναδιατυπώσουμε τον αναρχισμό, με τρόπο που να αντανακλά τις εμπειρίες μας από την αποικιοκρατία, τις εμπειρίες μας ως γυναίκες σε μια πατριαρχική κοινωνία κτλ.”

“Η πολιτική αντίσταση απλώς, δεν πρόκειται να σώσει κανέναν”, προειδοποιεί η Ramadan, η οποία προσθέτει ότι, για πολλές γυναίκες, “η αντίσταση στην ισραηλινή κατοχή, σημαίνει ταυτόχρονα ότι είναι υποχρεωμένες να αντισταθούν και στην οικογένεια”. Υποστηρίζει, μάλιστα, ότι η υπερβολική προβολή των γυναικών στις διαδηλώσεις αποκρύπτει το γεγονός ότι, στην πραγματικότητα, πολλές γυναίκες πρέπει να παλέψουν για να βρεθούν απλώς εκεί. Ακόμη και το να παρευρίσκονται σε βραδινές συγκεντρώσεις απαιτεί από πολλές γυναίκες το ξεπέρασμα κοινωνικών φραγμών, τους οποίους δεν αντιμετωπίζουν οι άνδρες σύντροφοί τους.

“Όντας Παλαιστίνιοι/ες, πρέπει να συνδεθούμε με τους Άραβες αναρχικούς”, λέει η Ramadan, επηρεασμένη από όσα διαβάζει για τους αναρχικούς στην Αίγυπτο και τη Συρία. “Έχουμε πάρα πολλά κοινά και, εξαιτίας της απομόνωσης, καταλήγουμε να συναντάμε αναρχικούς από άλλα μέρη του κόσμου οι οποίοι, όσο καλές κι αν είναι οι πολιτικές θέσεις τους, παραμένουν προσκολλημένοι σε παρανοήσεις και στην ισλαμοφοβία”.

Σε ένα μικρό άρθρο που δημοσιεύτηκε στο Jadaliyya (,3) με τίτλο «Αναρχικές, φιλελεύθερες και εξουσιαστικές αναλαμπές: Σημειώσεις από την Αραβική Άνοιξη» (4), ο Mohammed Bamyeh υποστηρίζει ότι οι πρόσφατες αραβικές εξεγέρσεις αντανακλούν “…έναν παράξενο συνδυασμό αναρχικής μεθόδου και φιλελεύθερων προθέσεων”, επισημαίνοντας ότι “…ο σχεδιασμός των εξεγέρσεων είναι αναρχικός, με την έννοια ότι απαιτεί μικρή οργάνωση, καθοδήγηση, ακόμη και συντονισμό, [και] αντιμετωπίζει με καχυποψία τα κόμματα και τις ιεραρχίες, ακόμη και μετά την επιτυχία της εξέγερσης”.

Για τη Ramadan, ο πατριωτισμός αποτελεί άλλο ένα σημαντικό πρόβλημα. “Οι άνθρωποι χρειάζονται τον πατριωτισμό όταν αγωνίζονται”, παραδέχεται, “[αλλά] μερικές φορές γίνεται εμπόδιο… Ξέρεις τι σημαίνει πατριωτισμός με την αρνητική έννοια; Σημαίνει να σκέφτεσαι μόνον ως Παλαιστίνιος/α, να σκέφτεσαι ότι οι Παλαιστίνιοι είναι οι μόνοι στον κόσμο που υποφέρουν”. Ο Nimer προσθέτει επίσης: “Μιλάμε για 60 χρόνια ισραηλινής κατοχής και εθνικών εκκαθαρίσεων, και για 60 χρόνια αντίστασης σ’ αυτά μέσω του πατριωτισμού. Είναι πάρα πολλά τα χρόνια, και είναι ανθυγιεινό. Οι άνθρωποι μπορούν να περάσουν πολύ γρήγορα από τον πατριωτισμό στον φασισμό”.